Facts

• Oudste bordspel ter wereld
• Behoort tot de familie van Mancala spellen
• Eritrees
• Van oorsprong een huwelijkscadeau (maar dat hoeft niet!)
• Voor mannen en vrouwen
• Denksport

Gabata

Gabata is het oudste bordspel ter wereld en behoort tot de familie van Mancala spellen, waaronder ook Bawo en Oware vallen. Gabata is een Eritrees spel en wordt traditiegetrouw aan pasgetrouwde stellen als cadeau gegeven. Een Gabata bord is feitelijk een van de eerste spullen die man en vrouw gezamenlijk bezitten. Het bord krijgt een prominente plek aan de muur van hun huis.

Gedurende de eerste twee maanden van het huwelijk viert het stel de wittebroodsweken. In deze periode komen familieleden, vrienden, buren (iedereen!) op bezoek om nieuwbakken man en vrouw (on-)gevraagd van huwelijksadvies te voorzien. Het is een tijd van gezelligheid, het is namelijk feest. Mensen komen langs om muziek te maken, te dansen en spellen te spelen. Gabata is zo’n spel. En hoewel er tegenwoordig veel wordt gekaart, gepokerd en gegokt, is Gabata een echt Eritrese traditie die belangrijk is om in ere te houden. Een stukje identiteit.

In de eerste twee maanden van het huwelijk hoeft het stel niks te doen. Alles wordt voor hen geregeld. Ze worden echt verwend. Er wordt voor hen gekookt, schoongemaakt en geklust. Ze zijn overdag nooit alleen. Alleen ‘s avonds en ‘s nachts hebben ze voor zichzelf. Als ze geluk hebben.

Gabata is traditiegetrouw een spel dat mannen met elkaar spelen. Wellicht zijn ze bang te verliezen van een vrouw. Het betekent overigens niet dat vrouwen het spel niet spelen. Daarnaast hebben vrouwen ook hun eigen spel. Dit heet Handai: een behendigheidsspel met steentjes. Mannen mogen het ook spelen, maar dit gebeurd wat minder vaak. De regels voor Handai vindt je hier op deze site.

In Eritrea wordt het spel aan de wand gehangen als het niet gespeeld wordt. Al onze borden zijn voorzien van een hengsel. Die komt van pas bij vervoer van het bord, maar is ook bedoeld om het bord aan op te hangen. Denk eens aan hoe mooi zo’n Art-bord staat, hangende aan jouw muur!

Hoe maken we het spel?

In 2018 vond het project Eritreatown plaats in Leeuwarden. Het was onderdeel van het internationale programma Leeuwarden-Friesland 2018, waarmee Leeuwarden-Friesland culturele hoofdstad van Europa was. Voor Eritreatown werd een deel van de Leeuwarder binnenstad tot “klein Eritrea” omgetoverd. Compleet met cafe, winkels, snuisterijen en meer. Gabata was ook vertegenwoordigd. Zo stond er voor bezoekers een groot “speelbord” bestaande uit aan elkaar gemaakte houten slabakken op straat.

De regels voor Gabata hebben we met z’n allen bij elkaar gepuzzeld. Het was detective waardige zoektocht, want Gabata bleek een bijna vergane traditie; en bovendien een spel dat op meerdere manieren te spelen is. Naast de “slabakken”-versie hebben we een flink aantal borden uit goedkoop spaanplaat gemaakt. Het spel sloeg aan, we hielden een competitie en de reacties van Nederlands en Eritrees publiek waren zeer positief. Het spelen van een spel faciliteert een gesprek en nodigt zowel Nederlander als Eritreeër uit tot praten. Over spellen, over cultuur of over jezelf.

In 2019 werden we gevraagd om een aantal borden voor het AZC in Dronten te maken. Gesteund door deze aanvraag, positieve reacties en het feit dat het spel en het maken ervan erg leuk is, zijn we aan de slag gegaan om iedereen de mogelijkheid te geven een Gabata-bord bij ons te bestellen.

We bouwen de borden met een Eritrees-Fries team. De vaste makers stellen zichzelf voor in het filmpje hieronder. De borden zijn van hout, simpel grenen voor de Basic versie en hard hout voor de duurdere versies. Nadat de afmetingen van het spelbord met een mal zijn uitgetekend, gaan we boren en schaven, alle verdere afwerking gebeurd met de hand. Dat kan simpel of heel complex en tijdrovend zijn, zoals bij de Art borden. Als het bord klaar is dan zoeken we passende knikkers uit en sturen we het complete bord op naar jou!
Wie maakt het spel?

Tsgab Habtemariam
Pieter Braaksma
Fnan Arkeyy
Dennis Ringersma
John Nerayo

Filmpjes waarin we onszelf voorstellen.